Sesli Makale

Hemen belirteyim ki, Lozan görüşmeleri başladığında, Oniki Ada (aslında bunlar 14’ü büyük olmak üzere 20’den fazla ada ve adacıktan oluşuyor, ama Osmanlı idare sisteminde böyle isimlendirilmiştir) hukuken İtalyan işgali altında bir Türk toprağıydı. 

Adaların acı hikâyesine kısaca bakalım…

İngiltere gibi bir “sömürge imparatorluğu” kurmak isteyen İtalya, önce Habeşistan’a (şimdiki Etyopya) saldırdı. Fakat yenildi. Bu kez Kuzey Afrika’ya yöneldi. Osmanlı Devleti’nin zayıflanmasından yararlanıp amacına ulaşmak istiyordu.

28 Eylül 1911’de Osmanlı Devleti’ne 24 saat süreli bir ültimatom verdi: Bu süre içinde Trablusgarp tahliye edilip İtalya’ya teslim edilmezse, zorla alınacaktı.

Osmanlı Devleti egemenlik anlayışıyla bağdaşmayan bu talebi reddetmekle birlikte konuya barışçıl yaklaştı: Görüşme talebinde bulundu.

İtalya talebi reddetti, Osmanlı Devleti’ne savaş açtı ve Trablusgarp sahillerine asker çıkardı.

O tarihte Osmanlı, dört yandan Avrupa ve Rusya’nın saldırısı altındaydı. Trablusgarp’ta bulunan kuvvetleri ise yetersizdi. Teşkilat-ı Mahsusa aracılığıyla bölgeye gönderdiği subaylar vasıtasıyla şiddetli bir direniş gösterdi. İtalya ordusunun iç kesimlere ilerlemesi durduruldu.

Bunun üzerine İtalya Ege Adaları’nı işgal etti. Osmanlı Devleti ise tüm dikkatini yaklaşmakta olan Balkan Savaşı’na vermek istiyordu. İtalyanlarla anlaşmak zorunda kaldı (Uşi Antlaşması-18 Ekim 1912). Trablusgarp’ı İtalya’ya bıraktı. 12 Ada ise bir süre daha İtalya’nın elinde kalacak, Balkan Savaşı sonrasında asıl sahibi Osmanlı’ya terk edilecekti (bu konuda İtalya, yazılı bir taahhütnâme de verdi).

Böylece Yunanistan’ın, Balkan Savaşı’nı fırsat bilip adaları işgal etmesi de önlenmiş oldu.

Ne var ki, evdeki hesap çarşıya uymadı. Birinci Dünya Savaşı patlak verdi. Osmanlı Devleti ile İtalya ayrı ittifak grupları içinde birbiriyle savaştılar. 

Osmanlı Devleti savaştan mağlup çıktı. Adalar İtalya’da kaldı. 

Lozan’a gidilirken, 12 Ada, uluslararası hukuka göre, “İtalyan işgali altında bir Türk toprağı”ydı.

Lozan görüşmelerine gidilmesinden önce, Mustafa Kemal (Atatürk), İsmet Paşa (İnönü) Başkanlığında Lozan’a gidecek heyete verilecek talimatı TBMM’de tartışmış ve önemli gördüğü hususları 12 madde halinde heyete bildirmişti. 

Bu maddelerden birinde, Türkiye sahillerine yakın olan adaların, güvenlik açısından, Türkiye’ye bırakılmasının sağlanması vurgulanıyordu. Maddede tek tek ada ismi belirtilmiyor, ama Türkiye’de kalması gereken adaların başında Oniki Ada’nın geldiğini herkes biliyordu.

Türk görüşmeciler de Lozan’da bunu savundular: Anadolu kıyılarına yakın küçük adalarla, İmzor, Bozcaada ve Semadirek Adası’nın Türkiye’ye bağlanmasını, ayrıca da, işgal altındaki diğer adaların asker ve silahtan arındırılmasını istediler. Böylece, Türk tezi, Anadolu’nun güvenliği açısından adaların “silah ve askerden arındırılması” esasına oturtulmuş oluyordu. Yani Türkiye, hukuken kendisine ait olan 12 Ada ile diğer bazı adaların kesin surette kendisine verilmesi konusunda çok fazla ısrarcı olmuyordu.

Ötesi yarına kaldı…

YeniAkit
7 Akit 2016