Sesli Makale

Politik temayülleri belli kimi eski büyükelçiler ekranlara çıkıp, HDP’nin kapatılma davası için, “Biz arkadaşlarımızla konuşuyoruz, Türkiye ne zaman bir atılım sürecine girse ‘gizli bir el’ önünü kesiyor” mealinde konuşmalar yapıp, muhalefet partisinin Genel Sekreteri, “Çok duygulandım” diyerek yine HDP’nin kapatılma istemine karşı televizyonlarda gözyaşları dökerken, dünyanın öbür ucunda, Alaska’da yeni küresel düzenin en kritik zirvesi gerçekleşiyor…

Bu satırlar yazılırken, dünyanın pürdikkat izlediği Çin-ABD zirvesi başlamıştı ve içeriden ilk bilgiler, ABD’nin gayet üstenci bir dille Çin’i daha ilk turdan ısırmaya çalıştığı haberleri ile doluydu…

ABD’nin ‘Cowboy’ stili yeni değil. ‘İnek-oğlan’ üslubu budur. Buluşmadan bir gün evvel, Başkan Biden, Rusya Devlet Başkanı’na ‘Katil’ demedi mi? Putin de ona ‘sağlık diledi’!..

Zirve dört kişi arasında; ABD Dışişleri Bakanı Steve Blinken, Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi ve Çin’in en kıdemli/yüksek diplomatı Yang Jiechi…

Açılış konuşmalarının ilk cümleleri şunlardı…

ABD: “Bugün küresel ve iç siyasete yönelik kilit konuları tartışmak için bir fırsatımız olacak. Çin, yönetimimizin önceliklerini, niyet ve yaklaşımlarını daha iyi anlayacak. Sincan, Tayvan, Hong Kong, ABD’ye yönelik Çin siber saldırıları, Çin’in müttefiklerimize yönelik ekonomik eylemleri üzerine derin kaygılarımız hakkında da görüşeceğiz. Bu eylemlerin her biri küresel istikrarı sağlayan kurallara dayalı düzeni tehdit etmektedir”…

Çin: “ABD normal ticari ilişkileri engellemek için sözde ulusal güvenlik kavramlarını kötüye kullanıyor ve bazı ülkeleri Çin’e saldırmaya teşvik ediyor. ABD’deki insan haklarının bulunduğu seviye ortada. Siyah Amerikalılar katlediliyor. Sayın Bakan, Çin’le bir çatışma istemediğini söyledi ancak halkımız ve dostlarımız için her zaman ilkelerimizi savunacağız”…

Diplomatik dilin bu kadar yüksek stres cümleleriyle kurulması elbette ilginç ama daha önemlisi konuşmanın kamuoyuna/medyaya açık yapılması. Alışılmadık ama bilinçli bir tercih bu. Nedeni, bu tür dramaların kendi iç politik dinamiklerine yönelik olması. Kimin kimin “patronu” olduğunu göstermeye çalışıyorlar ve gösteri/show kabilinden anlaşılmalı. Normal şartlarda böyle başlayan görüşmeler karakolda bitecek gibi görünür ama girişi bu kadar hızlı zirvenin çıkışı daha sakin olabilir…

Zirveden önce ABD gerilimi hayli kaynatmıştı zaten. Örneğin Hong Kong olayları nedeniyle Çin’e yaptırımlar getirdi. Pekin’in hayli kızdığına şüphe yok. Öte yandan, ABD Dışişleri Bakanı ve Savunma Bakanı, Pasifik’teki önemli ülkeleri ziyaret ettiler. Çin karşıtı pozisyonu tahkim ettiler. Japonya, Avustralya, Güney Kore, Hindistan çizgisinde pazu gösterdiler. Esasen zirvenin nasıl gelişeceğinin ilk işareti, Çin’i uygun kıvama getirene kadar ovalama operasyonuydu…

Hatta Biden-Putin atışmasını da aynı bağlama oturtabiliriz; ağır ifadelerin kullanıldığı Başkanlar seviyesindeki gerilimin ardından Moskova’nın önümüzdeki iki gün içinde Biden’la görüşmeye hazır olduğunu söylemiş olması, gerçekleşmeyeceğini bile bile teklif yapmaları da manevra. Beyaz Saray ve ABD Dışişleri’nin de “katil” ithamından sonra Rusya ile günlük ilişkilerin aksamasından kaygılandığını söyleyebiliriz. Rus büyükelçisi geri çekilmemiş, istişare için ülkeye çağırılmış olsa da, temasın toptan kopmaması adına yumuşak açıklamalar yapmaya başladılar.

Biden’ın konuşmasındaki amaç Çin’le görüşme arifesinde, dünya dengelerinin nerelere varabileceğini göstermek adına Kremlin’i biraz hırpalamaktı. ‘Katil’ fazla kaçtı…

***

Dönersek; Amerikan yönetiminin çiğliklerine rağmen Çin’le çalışmaya devam edecekleri hissediliyor. En başta söyledikleri gibi Rusya başka Çin başka; biri düşman diğeri rakip. Ama bu rakibin uygun/uyumlu olması, öyle kalması için şu ifadeyi kuruyorlar; ‘İlişkimiz demokrasi ve otokrasi arasındaki jeopolitik rekabettir’. Yani, biz iyiyiz onlar kötü.

Çinliler bu kadarına hazır hatta razı. Ama buna uyum sağlamanın zaman içinde ulusal güvenlik meselelerini masaya getirmeye başlaması ihtimalinden kaygılılar. Basit ve işlevsel işbirlikleri, özellikle ekonomi alanında daha işlerine geliyor.

Kritik bir mesele de, iki ülkenin Rusya ile ilişkileri. ABD her iki süper gücü birbirine karşı kullanmayı seviyor. Pekin-Moskova ilişkilerindeki uzun tecrübeler her iki ülkenin belli bir sınıra kadar yakınlaşmak istediklerini gösteriyor. Stratejik ilişki arayış ve temennileri duyuluyor ama şimdilik, ‘ortaklık başka ittifak başka’ diyorlar. ABD bu anlayıştaki zafiyeti görüyor ve istismar ettiği, edeceği de belli…

***

Bir de işin sadedi var…

Hatırlanacağı üzere Çin-ABD ilişkileri Dışişleri Bakanı Blinken tarafından, “21. yüzyılın en büyük jeopolitik testi” olarak tarif edilmişti.